DO QUEIXO NON CHE ME QUEIXO
Do queixo non che me queixo,
que o queixo ben che me sabe;
quéixome de quen o vende,
que non mo deixa de balde.
Cantiga popular
POESÍA
RAÍÑA DE MAIO
RAÍÑA DE MAIO
Raíña de maio,
os mantelos superpostos
do teu traxe esmeralda
agochan a tenrura,
a dozura,
o sabor,
da mellor ensalada.
Raíña de maio. Leituga.
21 de marzo. Día Mundial da Poesía.
SEN TÍTULO
Fran Alonso
En Persianas, pedramol e outros nervios (1992)
Hai momentos terribles en que todo
é magma incandescente, leite por fóra,
e ti un volcán en erupción, amor.
Proxéctaste nunha cazola fervendo e
salfíresme con eses nervios feitos
que che medran na calor da cociña.
Hai momento arrepiantes en que eu
son can acirrado, verme entolecido,
preso en ti cos ollos en vinagre, amor.
Estoupo, berro, brinco, choro, mordo,
e volvo converter a cociña
nese inferno mesto que é o noso designio.
MÁIS TINTOS GALEGOS
O Sindicato Labrego Galego considera colonialista e de desprezo ao viños galegos a actitude da Xunta de Galicia na visita do presidente do Goberno, José Luis Rodríguez Zapatero, o pasado 3 de outubro, xa que na comida oficial serviuse viño tinto da Rioxa no canto de tintos galegos.
E ben certo, como di o SLG, que en Galicia contamos con tintos excelentes, premiados en certames internacionais, e que non teñen nada que envexarlle a algúns Rioxas.
Pero non é menos certo que o común dos galegos non aprecia no que valen eses viños, pode que descoñecemento e tamén pode que dito descoñecemento sexa debido ao prezo dos viños galegos. Polo mesmo prezo non resulta doado atopar tintos galegos de calidade equiparable cos da Rioxa.
Isto tradúcese en que os restaurantes ofrecen media ducia de viños alleos a nos por cada tinto galego que inclúen na carta. No casos de bares e cafeterías o panorama acostuma ser peor, non resultando raro que os únicos tintos que nos ofrecen neste establecementos sexa viño da Rioxa.
Galicia conta con tintos espléndidos, especialmente para quen, coma min, gusta especialmente de viños xóvenes. Neste apartado moitos tintos da Ribeira Sacra non teñen competencia posible. Pero é preciso conseguir que os galegos coñezan e recoñezan esa excelencia, e estean dispostos a pagar un pouco máis polos nosos propios viños. So entón conseguiremos que os tintos galegos teñan en bares e restaurantes a mesma presenza e aceptación que xa teñen os brancos. Despois acabarán chegando ás nosas casas... e ata aos banquetes oficiais.
E ben certo, como di o SLG, que en Galicia contamos con tintos excelentes, premiados en certames internacionais, e que non teñen nada que envexarlle a algúns Rioxas.
Pero non é menos certo que o común dos galegos non aprecia no que valen eses viños, pode que descoñecemento e tamén pode que dito descoñecemento sexa debido ao prezo dos viños galegos. Polo mesmo prezo non resulta doado atopar tintos galegos de calidade equiparable cos da Rioxa.
Isto tradúcese en que os restaurantes ofrecen media ducia de viños alleos a nos por cada tinto galego que inclúen na carta. No casos de bares e cafeterías o panorama acostuma ser peor, non resultando raro que os únicos tintos que nos ofrecen neste establecementos sexa viño da Rioxa.
Galicia conta con tintos espléndidos, especialmente para quen, coma min, gusta especialmente de viños xóvenes. Neste apartado moitos tintos da Ribeira Sacra non teñen competencia posible. Pero é preciso conseguir que os galegos coñezan e recoñezan esa excelencia, e estean dispostos a pagar un pouco máis polos nosos propios viños. So entón conseguiremos que os tintos galegos teñan en bares e restaurantes a mesma presenza e aceptación que xa teñen os brancos. Despois acabarán chegando ás nosas casas... e ata aos banquetes oficiais.
Sen título, de Fran Alonso
Fran Alonso
En Persianas, pedramol e outros nervios (1992)
Hai momentos terribles en que todo
é magma incandescente, leite por fóra,
e ti un volcán en erupción, amor.
Proxéctaste nunha cazola fervendo e
salfíresme con eses nervios feitos
que che medran na calor da cociña.
Hai momento arrepiantes en que eu
son can acirrado, verme entolecido,
preso en ti cos ollos en vinagre, amor.
Estoupo, berro, brinco, choro, mordo,
e volvo converter a cociña
nese inferno mesto que é o noso designio.
En Persianas, pedramol e outros nervios (1992)
Hai momentos terribles en que todo
é magma incandescente, leite por fóra,
e ti un volcán en erupción, amor.
Proxéctaste nunha cazola fervendo e
salfíresme con eses nervios feitos
que che medran na calor da cociña.
Hai momento arrepiantes en que eu
son can acirrado, verme entolecido,
preso en ti cos ollos en vinagre, amor.
Estoupo, berro, brinco, choro, mordo,
e volvo converter a cociña
nese inferno mesto que é o noso designio.
MAZÁ NA HERBA
Miguel González Garcés
En Bailada dos Anxos (1961)
MAZÁ NA HERBA
Inanimada virxe no chan verde
afastado xa o tempo do seu corpo.
E cun tanisco noso revivesce
o doce aroma vivo, sabor vivo,
dourado canto na calada voz.
En Bailada dos Anxos (1961)
MAZÁ NA HERBA
Inanimada virxe no chan verde
afastado xa o tempo do seu corpo.
E cun tanisco noso revivesce
o doce aroma vivo, sabor vivo,
dourado canto na calada voz.
CANCIÓN PRA IR AO MAR DE PESCA
Bernardino Graña
En Profecía do mar (1966)
CANCIÓN PRA IR AO MAR DE PESCA
Pra que anden gordos todos os nenos
e polo Agosto haxa máis festas,
imos buscare xunto das illas
unha corvina,
unha faneca,
un abadexo,
unha morea.
Pra que en Galicia cheiren as fábricas
de salazón e mais de conserva,
imos ao mar con harpón ou liña
a pescar rincha,
congros e alcriques,
moita pescada,
unha balea.
Pra que as mulleres berren na praza
e haxa ruído polas tabernas,
traerei con nasa, rede ou fisga
luras e polbos,
muxos e nécoras,
meros e sargos,
sollas e vieiras.
Hei de pescare con xeito ou baca,
con bou ou cunha pobre gamela
unha centola,
xouba e sardiña,
un rodaballo,
unha doncela.
Imos ao axexo, imos ao escuro,
cando a ardentía ou a lúa chea,
e aseñaremos por estas rías
o lombrigante,
bonito duro,
moitos xurelos,
a palometa,
un ollomol,
unha zapata,
un peixe-sapo,
un fura-areas,
a robaliza,
a maragota,
o pinto, a raia
e toda a pesca.
En Profecía do mar (1966)
CANCIÓN PRA IR AO MAR DE PESCA
Pra que anden gordos todos os nenos
e polo Agosto haxa máis festas,
imos buscare xunto das illas
unha corvina,
unha faneca,
un abadexo,
unha morea.
Pra que en Galicia cheiren as fábricas
de salazón e mais de conserva,
imos ao mar con harpón ou liña
a pescar rincha,
congros e alcriques,
moita pescada,
unha balea.
Pra que as mulleres berren na praza
e haxa ruído polas tabernas,
traerei con nasa, rede ou fisga
luras e polbos,
muxos e nécoras,
meros e sargos,
sollas e vieiras.
Hei de pescare con xeito ou baca,
con bou ou cunha pobre gamela
unha centola,
xouba e sardiña,
un rodaballo,
unha doncela.
Imos ao axexo, imos ao escuro,
cando a ardentía ou a lúa chea,
e aseñaremos por estas rías
o lombrigante,
bonito duro,
moitos xurelos,
a palometa,
un ollomol,
unha zapata,
un peixe-sapo,
un fura-areas,
a robaliza,
a maragota,
o pinto, a raia
e toda a pesca.
O GATO DA TASCA MARIÑEIRA
Bernardino Graña
En Profecía do mar (1966)
O GATO DA TASCA MARIÑEIRA
Aquí non hai silencio porque hai homes
falan os homes falan
aquí non pasa o vento esa fantasma
os homes falan falan
e fórmase outro vento outro rebumbio
unha fantasma feita deste fume
este fumar sen tino estas palabras
e pasa un suave gato que é da casa.
Beben viño coñac
berran discuten contan chistes mascan
un pouco de xamón tal vez chourizo
o gato ulisca cheira mira agarda
vai á cociña ven ao mostrador quixera
un anaquiño de boa carne un chisco
de tenrura algún queixo unha migalla.
Aquí non hai vagadas nin roncallos
non se ven os cabezos nin as praias
o taberneiro bole saúda cobra serve fala
cambea mil pesetas chama á muller a berros
e contesta ao teléfono ás chamadas
e os homes berran moito cheos de ira
e rin e danse a man e nada pasa.
O gato calandiño ergue as orellas
ten maino tan suavísimo sen gana
cruza por entre as pernas entre as botas
altas botas de caucho contra as augas co seu rabo
arrequichado e duro e tan el calma
e aquí non hai silencio que hai vinte homes
e están ben lonxe os mares que arrebatan.
Se acaso o gato mira os ollos do home
guicha en suspenso escoita en paz agacha
unha orelliña aguda e indiferente
lambe teimudo e calmo unha das patas
e se acaso durmiña e abre un ollo
e ve que os homes beben fuman discuten moito non se cansan
de ensaladilla callos mexilóns anchoas
e viño e viño e viño tinto e branco en tantas tazas
e esgarran cospen entran saen empuxan brindan cantan
e a radio está acendida e óese música
e o gato pasa indemne comprendendo tan costume son os homes
no se espanta.
En Profecía do mar (1966)
O GATO DA TASCA MARIÑEIRA
Aquí non hai silencio porque hai homes
falan os homes falan
aquí non pasa o vento esa fantasma
os homes falan falan
e fórmase outro vento outro rebumbio
unha fantasma feita deste fume
este fumar sen tino estas palabras
e pasa un suave gato que é da casa.
Beben viño coñac
berran discuten contan chistes mascan
un pouco de xamón tal vez chourizo
o gato ulisca cheira mira agarda
vai á cociña ven ao mostrador quixera
un anaquiño de boa carne un chisco
de tenrura algún queixo unha migalla.
Aquí non hai vagadas nin roncallos
non se ven os cabezos nin as praias
o taberneiro bole saúda cobra serve fala
cambea mil pesetas chama á muller a berros
e contesta ao teléfono ás chamadas
e os homes berran moito cheos de ira
e rin e danse a man e nada pasa.
O gato calandiño ergue as orellas
ten maino tan suavísimo sen gana
cruza por entre as pernas entre as botas
altas botas de caucho contra as augas co seu rabo
arrequichado e duro e tan el calma
e aquí non hai silencio que hai vinte homes
e están ben lonxe os mares que arrebatan.
Se acaso o gato mira os ollos do home
guicha en suspenso escoita en paz agacha
unha orelliña aguda e indiferente
lambe teimudo e calmo unha das patas
e se acaso durmiña e abre un ollo
e ve que os homes beben fuman discuten moito non se cansan
de ensaladilla callos mexilóns anchoas
e viño e viño e viño tinto e branco en tantas tazas
e esgarran cospen entran saen empuxan brindan cantan
e a radio está acendida e óese música
e o gato pasa indemne comprendendo tan costume son os homes
no se espanta.
O SAN MARTIÑO
Antón Tovar
En Arredores (1962).
- ¡Ai!, San Martiño
- ¡Ai!, San Martiño,
que anduvo na borralla
i emporcou o fuciño-.
Na festa dos magostos
do San Martiño,
cando a castaña estoura
e cata o viño,
-baixou do monte bébedo-
o santo vén a Ourense,
de vagariño,
pra alcender a alegría
como un meniño.
-Anduvo na borralla
i emporcou o fuciño-.
¡Ai!, San Martiño;
anda collendo leña,
soprando lumes no camiño
de Montealegre
a Ceboliño.
¡Ai!, San Martiño,
que despois de xantar
pan e touciño
baixou do monte bébedo
como un mociño.
¡Ai!, San Martiño,
que anda a bicar as mozas
como un homiño.
¡Ai!, San Martiño,
¡ai!, que ten unha noiva
no Ribeiriño.
¡Ai!, San Martiño,
que se deitou con ela...
¡Ai!, San Martiño,
que anduvo na borralla
i emporcou o fuciño.
¡Ai!, San Martiño
no día dos magostos,
cando a castaña estoura
e canta o viño,
i o fume na paisaxe
é sempre a capa
do San Martiño.
En Arredores (1962).
- ¡Ai!, San Martiño
- ¡Ai!, San Martiño,
que anduvo na borralla
i emporcou o fuciño-.
Na festa dos magostos
do San Martiño,
cando a castaña estoura
e cata o viño,
-baixou do monte bébedo-
o santo vén a Ourense,
de vagariño,
pra alcender a alegría
como un meniño.
-Anduvo na borralla
i emporcou o fuciño-.
¡Ai!, San Martiño;
anda collendo leña,
soprando lumes no camiño
de Montealegre
a Ceboliño.
¡Ai!, San Martiño,
que despois de xantar
pan e touciño
baixou do monte bébedo
como un mociño.
¡Ai!, San Martiño,
que anda a bicar as mozas
como un homiño.
¡Ai!, San Martiño,
¡ai!, que ten unha noiva
no Ribeiriño.
¡Ai!, San Martiño,
que se deitou con ela...
¡Ai!, San Martiño,
que anduvo na borralla
i emporcou o fuciño.
¡Ai!, San Martiño
no día dos magostos,
cando a castaña estoura
e canta o viño,
i o fume na paisaxe
é sempre a capa
do San Martiño.
O VIÑO NOVO DO RIBEIRO
Antón Tovar
En Arredores (1962).
Eiquí as retortas cepas,
coma maus enrugadas cara ó ceo,
por onde rube a saiva;
cepeiras tortas, cotovelos
velliños de vendimias, ano tras ano,
outono tras outono, segredo tras segredo.
I enriba o sol, as anduriñas ceibes
que agora emigran polo vento.
Eiquí istes vimbios apreixando
acios de un soño antergo
¡Ai!, meu amor, agora
cumpriuse o tempo.
Rube da terra
o vexetal anceio,
peta no cerne o zume sagro,
chama nos peitos,
chouta na folla
e brinca no ar.
Védeo,
xa vén agallopando
de cara ós nosos beizos,
fatal e xeneroso,
xurdindo irremediábel do mistéreo
como si fora amor,
ou anduriña fora, ou morte.
Védeo
pintando os acios,
roxos, amarelos.
A pel da uva
xa canta coma un melro.
Olládeo por Barbantes,
Esposende e Castrelo,
polas congostras pinas
de Ribadavia e Leiro.
Eí vén o viño novo,
agallopando ós nosos beizos.
Foxen as anduriñas, meu amor,
no tiovivo do tempo,
e vén o viño novo. O viño dos abades
e dos mozos, ¡o viños do Ribeiro...!
¡Ai, meu amor, agora
o corazón triste e baleiro
imos inzar de nubes e paxaros,
imos inzar de lus iste morcego
de corazón. Unha anduriña ha ser
na cunca, unha anduriña ós catro ventos...
En Arredores (1962).
Eiquí as retortas cepas,
coma maus enrugadas cara ó ceo,
por onde rube a saiva;
cepeiras tortas, cotovelos
velliños de vendimias, ano tras ano,
outono tras outono, segredo tras segredo.
I enriba o sol, as anduriñas ceibes
que agora emigran polo vento.
Eiquí istes vimbios apreixando
acios de un soño antergo
¡Ai!, meu amor, agora
cumpriuse o tempo.
Rube da terra
o vexetal anceio,
peta no cerne o zume sagro,
chama nos peitos,
chouta na folla
e brinca no ar.
Védeo,
xa vén agallopando
de cara ós nosos beizos,
fatal e xeneroso,
xurdindo irremediábel do mistéreo
como si fora amor,
ou anduriña fora, ou morte.
Védeo
pintando os acios,
roxos, amarelos.
A pel da uva
xa canta coma un melro.
Olládeo por Barbantes,
Esposende e Castrelo,
polas congostras pinas
de Ribadavia e Leiro.
Eí vén o viño novo,
agallopando ós nosos beizos.
Foxen as anduriñas, meu amor,
no tiovivo do tempo,
e vén o viño novo. O viño dos abades
e dos mozos, ¡o viños do Ribeiro...!
¡Ai, meu amor, agora
o corazón triste e baleiro
imos inzar de nubes e paxaros,
imos inzar de lus iste morcego
de corazón. Unha anduriña ha ser
na cunca, unha anduriña ós catro ventos...
OS ÁCIOS
Xosé María Álvarez Blázquez
En Canle Segredo (1954)
¿Cánto dera eu agora por un ácio
daqueles que collíamos a furto
das parras encostadas
nas roíñas de Dona Mariquita!
Ácios de uvas douradas, brancas, mouras,
ateigadas de zumes e lembranzas,
que unha man silandeira
-a man do tempo-
nos puña cada outono diante os ollos
abertos á cobiza. ¡Ai, Deus, quén dera!
Qué dera agora, niste van pechado,
onde morren os libros
un pouco a cada intre no meu peito,
un ácio... Ben sabedes: ¡unha pinga
de terra feita mel, de terra terra,
nos beizos apertados dun neniño!
E tornar a sentir a leda anguria
aquila que nos daba, cando a noite
viña pousando amodo,
con fuxidías sombras de paxaros,
nas roíñas de Dona Mariquita.
(Isto estóu a querer, mentres cavilo
nun cativo que durme
xa pra sempre perdido no meu peito.)
¡Cánto dera eu agora por un ácio
que me levase cara o tempo morto!.
En Canle Segredo (1954)
¿Cánto dera eu agora por un ácio
daqueles que collíamos a furto
das parras encostadas
nas roíñas de Dona Mariquita!
Ácios de uvas douradas, brancas, mouras,
ateigadas de zumes e lembranzas,
que unha man silandeira
-a man do tempo-
nos puña cada outono diante os ollos
abertos á cobiza. ¡Ai, Deus, quén dera!
Qué dera agora, niste van pechado,
onde morren os libros
un pouco a cada intre no meu peito,
un ácio... Ben sabedes: ¡unha pinga
de terra feita mel, de terra terra,
nos beizos apertados dun neniño!
E tornar a sentir a leda anguria
aquila que nos daba, cando a noite
viña pousando amodo,
con fuxidías sombras de paxaros,
nas roíñas de Dona Mariquita.
(Isto estóu a querer, mentres cavilo
nun cativo que durme
xa pra sempre perdido no meu peito.)
¡Cánto dera eu agora por un ácio
que me levase cara o tempo morto!.
CANCIÓN DAS TRES CUCHARAS
Luis Pimentel
En Sombra do aire na herba (1959)
Tac, tac, tac
cuchara de pau
cunca de madeira
o meu neno
está na lareira.
Tin, tin, tin
cuchara de prata
cunca do pazo
o meu neno
está no regazo.
Ton, ton, ton
cuchara de ouro
cunca de cristal
o meu neno
é príncipe real.
En Sombra do aire na herba (1959)
Tac, tac, tac
cuchara de pau
cunca de madeira
o meu neno
está na lareira.
Tin, tin, tin
cuchara de prata
cunca do pazo
o meu neno
está no regazo.
Ton, ton, ton
cuchara de ouro
cunca de cristal
o meu neno
é príncipe real.
O MAGOSTO
Luis Amado Carballo
(En O Galo. 1928)
No serán agoniante
-bandadas de ceibes pombas-
van alalás pol-o ceo
en procesión rumorosa.
O día ferido
sangra en col da ría
un roxo sospiro.
Na fogueira dos magostos
queimárase un auturuxo
que se caíra das nubens
abafado pol-o fumo.
Outono frieiro.
Ollos amarelos
que choran no vento.
Saloucan lentas campanas
baixo o ceo neboento
cantando o dor da paisaxe,
o planto do sol funéreo.
Lembranzas dos mortos
sementan na terra
coroas de ouro.
Ou ourizos arregañan
os dentes cor de caoba,
nas puas dos seus cabelos
reverdece unha luz nova.
A noite marmórea
tende as suas azas
de tebras bafosas.
(En O Galo. 1928)
No serán agoniante
-bandadas de ceibes pombas-
van alalás pol-o ceo
en procesión rumorosa.
O día ferido
sangra en col da ría
un roxo sospiro.
Na fogueira dos magostos
queimárase un auturuxo
que se caíra das nubens
abafado pol-o fumo.
Outono frieiro.
Ollos amarelos
que choran no vento.
Saloucan lentas campanas
baixo o ceo neboento
cantando o dor da paisaxe,
o planto do sol funéreo.
Lembranzas dos mortos
sementan na terra
coroas de ouro.
Ou ourizos arregañan
os dentes cor de caoba,
nas puas dos seus cabelos
reverdece unha luz nova.
A noite marmórea
tende as suas azas
de tebras bafosas.
TABERNA
Luis Amado Carballo
(En Proel. 1927)
Chove fora. Nas pozas
aboya a luz do gas.
Na lameira da rua
entérrase un cantar.
Mariñeiros de Amberes,
de Cork e Rotterdam...
O acordeón borracho
fala inglés, alemán...
Na folla do coitelo
fuxe a luz cal no mar.
(En Proel. 1927)
Chove fora. Nas pozas
aboya a luz do gas.
Na lameira da rua
entérrase un cantar.
Mariñeiros de Amberes,
de Cork e Rotterdam...
O acordeón borracho
fala inglés, alemán...
Na folla do coitelo
fuxe a luz cal no mar.
OS EIDOS
En OS EIDOS (1955)
Uxío Novoneyra
Eí vein os cordeiros fiar os cordallos!
Acabáronse os traballos.
Viñeros as neves. Veo a chuvia i o vento
pra quen non pode estar drento.
Eu no meu
cada un no seu
teña pan teña leña
teña erba pros bois
e despois
veña o que veña:
É o prego
do labrego.
Cebalos cochos matalos
salalos i afumalos.
Ir derretendo na grasa...
Ir achegando na brasa...
Sempre hai que facer na casa.
Uxío Novoneyra
Eí vein os cordeiros fiar os cordallos!
Acabáronse os traballos.
Viñeros as neves. Veo a chuvia i o vento
pra quen non pode estar drento.
Eu no meu
cada un no seu
teña pan teña leña
teña erba pros bois
e despois
veña o que veña:
É o prego
do labrego.
Cebalos cochos matalos
salalos i afumalos.
Ir derretendo na grasa...
Ir achegando na brasa...
Sempre hai que facer na casa.
QUEIXUMES DOS PINOS
En QUEIXUMES DOS PINOS
Eduardo Pondal (1886)
Ouh, mozos, que camiñantes
por ese camiño ides,
vinde abrigarvos un pouco,
se é que mollados vindes.
Teño bo viño e rosquillas
de Cereo e Rececinde
teño unha perfia de a neto,
máis comprida non a viches;
tomá, probádemo un pouco,
e logo sen pagar ide.
- O viño é bo certamente,
mais mellor é quen o mide;
que é tan doce e tan garrida
coma as rosas de Frexilde.
Eduardo Pondal (1886)
Ouh, mozos, que camiñantes
por ese camiño ides,
vinde abrigarvos un pouco,
se é que mollados vindes.
Teño bo viño e rosquillas
de Cereo e Rececinde
teño unha perfia de a neto,
máis comprida non a viches;
tomá, probádemo un pouco,
e logo sen pagar ide.
- O viño é bo certamente,
mais mellor é quen o mide;
que é tan doce e tan garrida
coma as rosas de Frexilde.
OS BIRBIRICHOS E OS BIRBIRICHEIROS
Xoán Manuel Pintos
En A GAITA GALLEGA (1853)
Levantan os ollos muitos
para as estrelas do ceo,
non se fartan de mirare
as luces do firmamento,
quedando coa boca aberta
sin saber que fixo aquelo;
e tornando a vista ao chan
ja de todo se esquenceron
sin cuidar que cada herba
volve tolo ao máis discreto:
cantan a cousas do alto,
cantan a cousas de lexos,
cantan a cousas buxáns,
cantan a cousas sin prezo,
cantan a mil toleiradas
que ja non acordan tempo,
e cuidan que é faramalla
o que temos de nós preto.
Por eso me dou a gana
de abrochar nestes versos
cuns bichiños mui pequenos
que, pola area espargidos,
miran muitos con desprezo.
É de ver alá en Cambados,
enfrente á terra do Meco,
cando devala a marea
tanto chan que queda en seco,
que si fora terra a millo
había pan para o inferno,
pois naquel longo areal
que vai por junto a Castrelo
vense as gentes formigando
cando o mar vai baixo e quedo
que parecen as formigas
que saen dun formigueiro.
Non acode tanta nunca
por oír a un misioneiro
e si tanta se ajuntara
para as cousas doutro geito
non habría as caldeiradas
que decote se están vendo.
Alí pois naquel Sarrido,
cando a luna vai nacendo
ou como a roda dun carro
amostra o seu rostro cheo,
se ajuntan de muitas partes
homes, mulleres e nenos:
todos van esfarrapados,
non van ricos nin van cregos.
Alí van do Grove e Curro,
de Dorrón e Sobradelo,
e de Armenteira e de Nantes,
Santa Cristina e Loenzo,
van de Meis e de Baión,
Santo Tomé, San Lourenzo,
van de Bamio, van de Cea,
de Ouviña e de Tremoedo,
van os do Monte da Escusa,
e mais aínda de máis lexos,
van de Caldas e de Cuntis,
Vilagarcía e Sangenxo.
Cada un por súa banda,
en bandadas cal romeiros,
vense acodir ó areal
pola mañanciña cedo:
uns con panos ou con foles,
outros con cestas ou cestos.
Van agiña, corre, corre,
van buscar e van baldeiros.
Alí se ajunta un gentío
de lugares tan diversos
que tropezan uns con outros
e jamais se conoceron.
Comenzan a fochicare
cuns pausiños ou cos dedos
alí pola area adiante,
ou con ósos ou con ferros,
e sacan muitas manadas
de birbirichiños frescos:
van enchendo os seus gabidos
sin liortas e sin berros,
pois todos teñen alí
sin disputa igual direito.
Ninguén se azaña inda que vexa
que se colle máis ou menos,
nin dice naide esto é meu
mentres que no ten no cesto.
Hai fartura para todos,
inda que se ajunten mil centos.
E naquel chan todos probes
tornan ó estado primeiro.
Da colleita arrematada,
ajúntanse os compañeiros,
dinlle adiós ao areal
e dan gracias ao do ceo,
dicíndolle cada un
do máis íntimo peito
palabras mui acelmosas
así pouco máis ou menos:
Bendito seas, Señor,
que sin traballo e sin tempo
na area decote botas
para os probes alimento.
Dásnolo ja dispostiño,
substancioso e criadeiro,
e para que non o furten
sirve ós ricos de veneno.
Bendito sea, Señor,
por sempre e resempre eterno.
Cada corazón dun probe
será sempre o voso tempro.
E logo dinlle ás areas
así pouco máis ou menos:
Adiós areas queridas,
da nosa fame remedio:
criade os birbirichiños
por millares de milleiros;
nós viremos cubizosos
inda que de longe a collelos,
que cando é mui negra a fame
o camiño non pón medo.
Virán os nosos filliños,
e tamén os nosos netos,
virán a pisar os probes
as areas de Castrelo.
Nesto as gentes se cargan,
cada un co seu peso,
todas se poñen pingando,
mais van con semblante ledo.
Non faltan nas compañías
quen asopre algún punteiro,
algunha frauta ou ben chifre
ou algún outro estrumento,
as mulleres que, cantando
e castañolas mecendo,
se espotrican coas ferreñas,
repinican o pandeiro.
Comezan as alegrías
daquela seifa a desexo
e saen do areal
por un cento de carreiros.
Van por aqueles camiños
mil foliadas facendo,
paran cos birbirichiños
nunha congostra ou penedo,
nunha aldea, ben nun campo,
ben ó pé dalgún outeiro.
Alí botan mil cantigas
e rematan os seus versos
cunha chea de aturutos
que abouxan ó mesmo ceo.
Cantando todos a unha,
ja brincando e tamén quedos,
docemente van dicindo
ó son dos seus estrumentos:
Alegrádevos miniñas,
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
Nunca se perda a memoria
das areas de Castrelo
e que alá vaian os probes
polo camiño direito:
deijaremos sinalado
que non vaian por rodeos
e destas cunchiñas brancas
queden os camiños cheos.
Nós, con este ben de Dios,
vivimos anos a centos,
criamos fillos a pote,
sans como buxos e cedro.
As comidas dos señores,
cheas de especies e cheiros
que se escachoan no lume,
que lles fagan bo proveito;
pois si viven regalados,
ben llelo paga o pelexo
e rúan á súa conta
boticarios, curandeiros.
Alegrádevos miniñas
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
E logo aséntanse un pouco
por ver de tomar alento
e comenzan a escochare
os birbirichiñós frescos.
Relóucase de mirare
O bulir daqueles dedos
que, cun en cada man
e cruzándoos polos tetos,
tris... salta o cacho de arriba
o de abaixo queda cheo.
Desta maneira os escochan,
máis despois é ver comelos:
a cubiza con que sorben
o que os cachos teñen dentro,
como chuchan as cunchiñas
e dimpois lamben os dedos.
Si, por fertuna, hai dous cartos
para sacar uns dous netos
e leva algún na falchoca
un anaco dun cortezo
máis de millenta debullan,
sábenlle mellor que queixo.
Van tirando, pouco a pouco,
cada cal para o seu eido;
Recordando os seus filliños,
que xa estarán no quinteiro.
Inda a nai non pon o pé
por adentro do portelo,
ja chegan os seus miniños
a min, a min berberecho;
Cisca uns poucos pola eira,
os rapaces van collelos
de gatiñas, uns cos outros,
levantándose e caendo.
Dimpois tódolos da casa,
arredor do fol ou cesto,
non se afartan de gandire
os birbirichiños frescos.
¿Nos vistes algunha vez
polo vran un niño feito
cos paxariños deitados
todos en roda por dentro
como se estrican e chían
con sonidos mui pieiros
cando vén voando a nai
coa bicada no piteiro?
Pois así, co mesmo afán,
dando gritos, dando berros,
os fillos dos probes brincan
de alegría e de contento,
e saen en coiro afora
cando ven os pais de lexos
que traen os birbirichiños
das areas de Castrelo.
Agora os homes de chola,
sin forzar o entendimento,
sabrán por qué ós de Cambados
chaman os birbiricheiros.
Mais non me dirán a min,
e aposto o que non teño,
cómo dos birbirichiños
se repoñen os viveiros,
pois tantos e tantos sacan,
tan decote e tan arreo,
que si sacaran areas,
nohabía areal en Castrelo.
Sólo o que leva por conta
as voltas do univeso,
o que de nada se olvida
e sempre está co ollo aberto,
podrá si quer explicalo
e darnos conocimento,
que os homes, por mui leídos...
desengañarse, é o vento.
En A GAITA GALLEGA (1853)
Levantan os ollos muitos
para as estrelas do ceo,
non se fartan de mirare
as luces do firmamento,
quedando coa boca aberta
sin saber que fixo aquelo;
e tornando a vista ao chan
ja de todo se esquenceron
sin cuidar que cada herba
volve tolo ao máis discreto:
cantan a cousas do alto,
cantan a cousas de lexos,
cantan a cousas buxáns,
cantan a cousas sin prezo,
cantan a mil toleiradas
que ja non acordan tempo,
e cuidan que é faramalla
o que temos de nós preto.
Por eso me dou a gana
de abrochar nestes versos
cuns bichiños mui pequenos
que, pola area espargidos,
miran muitos con desprezo.
É de ver alá en Cambados,
enfrente á terra do Meco,
cando devala a marea
tanto chan que queda en seco,
que si fora terra a millo
había pan para o inferno,
pois naquel longo areal
que vai por junto a Castrelo
vense as gentes formigando
cando o mar vai baixo e quedo
que parecen as formigas
que saen dun formigueiro.
Non acode tanta nunca
por oír a un misioneiro
e si tanta se ajuntara
para as cousas doutro geito
non habría as caldeiradas
que decote se están vendo.
Alí pois naquel Sarrido,
cando a luna vai nacendo
ou como a roda dun carro
amostra o seu rostro cheo,
se ajuntan de muitas partes
homes, mulleres e nenos:
todos van esfarrapados,
non van ricos nin van cregos.
Alí van do Grove e Curro,
de Dorrón e Sobradelo,
e de Armenteira e de Nantes,
Santa Cristina e Loenzo,
van de Meis e de Baión,
Santo Tomé, San Lourenzo,
van de Bamio, van de Cea,
de Ouviña e de Tremoedo,
van os do Monte da Escusa,
e mais aínda de máis lexos,
van de Caldas e de Cuntis,
Vilagarcía e Sangenxo.
Cada un por súa banda,
en bandadas cal romeiros,
vense acodir ó areal
pola mañanciña cedo:
uns con panos ou con foles,
outros con cestas ou cestos.
Van agiña, corre, corre,
van buscar e van baldeiros.
Alí se ajunta un gentío
de lugares tan diversos
que tropezan uns con outros
e jamais se conoceron.
Comenzan a fochicare
cuns pausiños ou cos dedos
alí pola area adiante,
ou con ósos ou con ferros,
e sacan muitas manadas
de birbirichiños frescos:
van enchendo os seus gabidos
sin liortas e sin berros,
pois todos teñen alí
sin disputa igual direito.
Ninguén se azaña inda que vexa
que se colle máis ou menos,
nin dice naide esto é meu
mentres que no ten no cesto.
Hai fartura para todos,
inda que se ajunten mil centos.
E naquel chan todos probes
tornan ó estado primeiro.
Da colleita arrematada,
ajúntanse os compañeiros,
dinlle adiós ao areal
e dan gracias ao do ceo,
dicíndolle cada un
do máis íntimo peito
palabras mui acelmosas
así pouco máis ou menos:
Bendito seas, Señor,
que sin traballo e sin tempo
na area decote botas
para os probes alimento.
Dásnolo ja dispostiño,
substancioso e criadeiro,
e para que non o furten
sirve ós ricos de veneno.
Bendito sea, Señor,
por sempre e resempre eterno.
Cada corazón dun probe
será sempre o voso tempro.
E logo dinlle ás areas
así pouco máis ou menos:
Adiós areas queridas,
da nosa fame remedio:
criade os birbirichiños
por millares de milleiros;
nós viremos cubizosos
inda que de longe a collelos,
que cando é mui negra a fame
o camiño non pón medo.
Virán os nosos filliños,
e tamén os nosos netos,
virán a pisar os probes
as areas de Castrelo.
Nesto as gentes se cargan,
cada un co seu peso,
todas se poñen pingando,
mais van con semblante ledo.
Non faltan nas compañías
quen asopre algún punteiro,
algunha frauta ou ben chifre
ou algún outro estrumento,
as mulleres que, cantando
e castañolas mecendo,
se espotrican coas ferreñas,
repinican o pandeiro.
Comezan as alegrías
daquela seifa a desexo
e saen do areal
por un cento de carreiros.
Van por aqueles camiños
mil foliadas facendo,
paran cos birbirichiños
nunha congostra ou penedo,
nunha aldea, ben nun campo,
ben ó pé dalgún outeiro.
Alí botan mil cantigas
e rematan os seus versos
cunha chea de aturutos
que abouxan ó mesmo ceo.
Cantando todos a unha,
ja brincando e tamén quedos,
docemente van dicindo
ó son dos seus estrumentos:
Alegrádevos miniñas,
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
Nunca se perda a memoria
das areas de Castrelo
e que alá vaian os probes
polo camiño direito:
deijaremos sinalado
que non vaian por rodeos
e destas cunchiñas brancas
queden os camiños cheos.
Nós, con este ben de Dios,
vivimos anos a centos,
criamos fillos a pote,
sans como buxos e cedro.
As comidas dos señores,
cheas de especies e cheiros
que se escachoan no lume,
que lles fagan bo proveito;
pois si viven regalados,
ben llelo paga o pelexo
e rúan á súa conta
boticarios, curandeiros.
Alegrádevos miniñas
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
E logo aséntanse un pouco
por ver de tomar alento
e comenzan a escochare
os birbirichiñós frescos.
Relóucase de mirare
O bulir daqueles dedos
que, cun en cada man
e cruzándoos polos tetos,
tris... salta o cacho de arriba
o de abaixo queda cheo.
Desta maneira os escochan,
máis despois é ver comelos:
a cubiza con que sorben
o que os cachos teñen dentro,
como chuchan as cunchiñas
e dimpois lamben os dedos.
Si, por fertuna, hai dous cartos
para sacar uns dous netos
e leva algún na falchoca
un anaco dun cortezo
máis de millenta debullan,
sábenlle mellor que queixo.
Van tirando, pouco a pouco,
cada cal para o seu eido;
Recordando os seus filliños,
que xa estarán no quinteiro.
Inda a nai non pon o pé
por adentro do portelo,
ja chegan os seus miniños
a min, a min berberecho;
Cisca uns poucos pola eira,
os rapaces van collelos
de gatiñas, uns cos outros,
levantándose e caendo.
Dimpois tódolos da casa,
arredor do fol ou cesto,
non se afartan de gandire
os birbirichiños frescos.
¿Nos vistes algunha vez
polo vran un niño feito
cos paxariños deitados
todos en roda por dentro
como se estrican e chían
con sonidos mui pieiros
cando vén voando a nai
coa bicada no piteiro?
Pois así, co mesmo afán,
dando gritos, dando berros,
os fillos dos probes brincan
de alegría e de contento,
e saen en coiro afora
cando ven os pais de lexos
que traen os birbirichiños
das areas de Castrelo.
Agora os homes de chola,
sin forzar o entendimento,
sabrán por qué ós de Cambados
chaman os birbiricheiros.
Mais non me dirán a min,
e aposto o que non teño,
cómo dos birbirichiños
se repoñen os viveiros,
pois tantos e tantos sacan,
tan decote e tan arreo,
que si sacaran areas,
nohabía areal en Castrelo.
Sólo o que leva por conta
as voltas do univeso,
o que de nada se olvida
e sempre está co ollo aberto,
podrá si quer explicalo
e darnos conocimento,
que os homes, por mui leídos...
desengañarse, é o vento.
A GAITA GALLEGA
A GAITA GALLEGA (1853)
Xoán Manuel Pintos
Foliada 5ª (fragmento)
Foi sempre noite para os probes sólo,
que pan mui negro sin area de sal
botan nun caldo ben escoado e grolo,
sudando o comen sin facerlles mal.
Inda que é muito, pensan as almas duras
que na miseria ceban a codicia,
sin medo a Dios ajuntan brancas suras
para mercar as penas da justicia.
¡Cantos na terra botan o seu millo
para pagar á espiga cada gran!
¡Cantos en coiro miran o seu fillo
que come a fame con prestado pan!
Xoán Manuel Pintos
Foliada 5ª (fragmento)
Foi sempre noite para os probes sólo,
que pan mui negro sin area de sal
botan nun caldo ben escoado e grolo,
sudando o comen sin facerlles mal.
Inda que é muito, pensan as almas duras
que na miseria ceban a codicia,
sin medo a Dios ajuntan brancas suras
para mercar as penas da justicia.
¡Cantos na terra botan o seu millo
para pagar á espiga cada gran!
¡Cantos en coiro miran o seu fillo
que come a fame con prestado pan!
A GAITA GALLEGA -2
A GAITA GALLEGA (1853)
Xoán Manuel Pintos
Foliada 3ª (fragmento) (falan os cans da vila)
Comemos muitas comidas,
cheas de muitas misturas
e inda que temos calenturas
con gusto as pasamos nós.
Non temos que buscar herbas
porque médicos nos curan
e señores nos procuran
deitándonos en colchós.
As señoras, miñas joias,
nos miman, dannos de bicos
e nomes mui chichiricos
nos poñen elas tamén.
Durmimos no seu regazo,
por premio de lealtade
velando ó pé da mitade
cando o coime a velas vén.
Azucarillos, bizcoitos
nos dan do seu azafate
e sopas en chicolate
molladas pola mañán.
Cupido, Cupido, toma
nos din con gran donosura
e facémoslles misura
lambéndolles a branca man.
Xoán Manuel Pintos
Foliada 3ª (fragmento) (falan os cans da vila)
Comemos muitas comidas,
cheas de muitas misturas
e inda que temos calenturas
con gusto as pasamos nós.
Non temos que buscar herbas
porque médicos nos curan
e señores nos procuran
deitándonos en colchós.
As señoras, miñas joias,
nos miman, dannos de bicos
e nomes mui chichiricos
nos poñen elas tamén.
Durmimos no seu regazo,
por premio de lealtade
velando ó pé da mitade
cando o coime a velas vén.
Azucarillos, bizcoitos
nos dan do seu azafate
e sopas en chicolate
molladas pola mañán.
Cupido, Cupido, toma
nos din con gran donosura
e facémoslles misura
lambéndolles a branca man.
A GAITA GALLEGA
A GAITA GALLEGA (1853)
Xoán Manuel Pintos
Foliada 2ª (fragmento)
Traballa un home e se mata
por manter catrocentos,
e lle fan pagar ben caro
inda máis por ir mantelo.
Si vai á vila con ovos
o disgraciado labrego
fanlle pagar á chegada
os mesmos que han de comelos,
e si non ten os chaviños
dinlle que vaia a facelos,
de maneira que alí choven
cartos e chavos a eito.
Por toxos ou herba ou palla,
por vasoiras ou codesos,
por garabullos, cañotas,
por gestas, canas ou fentos,
por queiroas ou carrascos,
capós ou feixes pequenos
de leña ou sean billardos,
pois teñen nomes diversos,
por arjós, follato ou poma,
por estrume para o esterco,
por manteiga, por galiñas,
por fariña, por farelos,
ou relón ou ben salvado
por trigo, millo e centeo,
por castañas e verdura,
por patacas e pexegos,
por ameixas e por figos,
por bruños, mazás e peros,
por noces, allos, cebolas,
níxaros, piñas e nésperos,
por limóns ou por laranjas
do po e doces o mesmo,
por calacús e cabazas,
por tomates e pimentos,
por culleres, mazarocas,
por liño, estopa e tomentos,
por abanos e carozas,
e por landres para os cerdos...
Ja me canso. So lles falta
que lles tarifen o alento.
Inda máis si un leva o carro,
máis que nel leve un enfermo.
Fanlle pagar por pasar
¡si non llo cían un leño!
E por canado de viño
que corre a oito no tempo
fanlle pagar outros oito
ós labregos por direitos.
Inda ben noestá un tallón
con fabas, nabos ou grelos
ja ferven polo corral
os alarbes dos apremios.
Xoán Manuel Pintos
Foliada 2ª (fragmento)
Traballa un home e se mata
por manter catrocentos,
e lle fan pagar ben caro
inda máis por ir mantelo.
Si vai á vila con ovos
o disgraciado labrego
fanlle pagar á chegada
os mesmos que han de comelos,
e si non ten os chaviños
dinlle que vaia a facelos,
de maneira que alí choven
cartos e chavos a eito.
Por toxos ou herba ou palla,
por vasoiras ou codesos,
por garabullos, cañotas,
por gestas, canas ou fentos,
por queiroas ou carrascos,
capós ou feixes pequenos
de leña ou sean billardos,
pois teñen nomes diversos,
por arjós, follato ou poma,
por estrume para o esterco,
por manteiga, por galiñas,
por fariña, por farelos,
ou relón ou ben salvado
por trigo, millo e centeo,
por castañas e verdura,
por patacas e pexegos,
por ameixas e por figos,
por bruños, mazás e peros,
por noces, allos, cebolas,
níxaros, piñas e nésperos,
por limóns ou por laranjas
do po e doces o mesmo,
por calacús e cabazas,
por tomates e pimentos,
por culleres, mazarocas,
por liño, estopa e tomentos,
por abanos e carozas,
e por landres para os cerdos...
Ja me canso. So lles falta
que lles tarifen o alento.
Inda máis si un leva o carro,
máis que nel leve un enfermo.
Fanlle pagar por pasar
¡si non llo cían un leño!
E por canado de viño
que corre a oito no tempo
fanlle pagar outros oito
ós labregos por direitos.
Inda ben noestá un tallón
con fabas, nabos ou grelos
ja ferven polo corral
os alarbes dos apremios.