OS BIRBIRICHOS E OS BIRBIRICHEIROS
Xoán Manuel Pintos
En A GAITA GALLEGA (1853)
Levantan os ollos muitos
para as estrelas do ceo,
non se fartan de mirare
as luces do firmamento,
quedando coa boca aberta
sin saber que fixo aquelo;
e tornando a vista ao chan
ja de todo se esquenceron
sin cuidar que cada herba
volve tolo ao máis discreto:
cantan a cousas do alto,
cantan a cousas de lexos,
cantan a cousas buxáns,
cantan a cousas sin prezo,
cantan a mil toleiradas
que ja non acordan tempo,
e cuidan que é faramalla
o que temos de nós preto.
Por eso me dou a gana
de abrochar nestes versos
cuns bichiños mui pequenos
que, pola area espargidos,
miran muitos con desprezo.
É de ver alá en Cambados,
enfrente á terra do Meco,
cando devala a marea
tanto chan que queda en seco,
que si fora terra a millo
había pan para o inferno,
pois naquel longo areal
que vai por junto a Castrelo
vense as gentes formigando
cando o mar vai baixo e quedo
que parecen as formigas
que saen dun formigueiro.
Non acode tanta nunca
por oír a un misioneiro
e si tanta se ajuntara
para as cousas doutro geito
non habría as caldeiradas
que decote se están vendo.
Alí pois naquel Sarrido,
cando a luna vai nacendo
ou como a roda dun carro
amostra o seu rostro cheo,
se ajuntan de muitas partes
homes, mulleres e nenos:
todos van esfarrapados,
non van ricos nin van cregos.
Alí van do Grove e Curro,
de Dorrón e Sobradelo,
e de Armenteira e de Nantes,
Santa Cristina e Loenzo,
van de Meis e de Baión,
Santo Tomé, San Lourenzo,
van de Bamio, van de Cea,
de Ouviña e de Tremoedo,
van os do Monte da Escusa,
e mais aínda de máis lexos,
van de Caldas e de Cuntis,
Vilagarcía e Sangenxo.
Cada un por súa banda,
en bandadas cal romeiros,
vense acodir ó areal
pola mañanciña cedo:
uns con panos ou con foles,
outros con cestas ou cestos.
Van agiña, corre, corre,
van buscar e van baldeiros.
Alí se ajunta un gentío
de lugares tan diversos
que tropezan uns con outros
e jamais se conoceron.
Comenzan a fochicare
cuns pausiños ou cos dedos
alí pola area adiante,
ou con ósos ou con ferros,
e sacan muitas manadas
de birbirichiños frescos:
van enchendo os seus gabidos
sin liortas e sin berros,
pois todos teñen alí
sin disputa igual direito.
Ninguén se azaña inda que vexa
que se colle máis ou menos,
nin dice naide esto é meu
mentres que no ten no cesto.
Hai fartura para todos,
inda que se ajunten mil centos.
E naquel chan todos probes
tornan ó estado primeiro.
Da colleita arrematada,
ajúntanse os compañeiros,
dinlle adiós ao areal
e dan gracias ao do ceo,
dicíndolle cada un
do máis íntimo peito
palabras mui acelmosas
así pouco máis ou menos:
Bendito seas, Señor,
que sin traballo e sin tempo
na area decote botas
para os probes alimento.
Dásnolo ja dispostiño,
substancioso e criadeiro,
e para que non o furten
sirve ós ricos de veneno.
Bendito sea, Señor,
por sempre e resempre eterno.
Cada corazón dun probe
será sempre o voso tempro.
E logo dinlle ás areas
así pouco máis ou menos:
Adiós areas queridas,
da nosa fame remedio:
criade os birbirichiños
por millares de milleiros;
nós viremos cubizosos
inda que de longe a collelos,
que cando é mui negra a fame
o camiño non pón medo.
Virán os nosos filliños,
e tamén os nosos netos,
virán a pisar os probes
as areas de Castrelo.
Nesto as gentes se cargan,
cada un co seu peso,
todas se poñen pingando,
mais van con semblante ledo.
Non faltan nas compañías
quen asopre algún punteiro,
algunha frauta ou ben chifre
ou algún outro estrumento,
as mulleres que, cantando
e castañolas mecendo,
se espotrican coas ferreñas,
repinican o pandeiro.
Comezan as alegrías
daquela seifa a desexo
e saen do areal
por un cento de carreiros.
Van por aqueles camiños
mil foliadas facendo,
paran cos birbirichiños
nunha congostra ou penedo,
nunha aldea, ben nun campo,
ben ó pé dalgún outeiro.
Alí botan mil cantigas
e rematan os seus versos
cunha chea de aturutos
que abouxan ó mesmo ceo.
Cantando todos a unha,
ja brincando e tamén quedos,
docemente van dicindo
ó son dos seus estrumentos:
Alegrádevos miniñas,
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
Nunca se perda a memoria
das areas de Castrelo
e que alá vaian os probes
polo camiño direito:
deijaremos sinalado
que non vaian por rodeos
e destas cunchiñas brancas
queden os camiños cheos.
Nós, con este ben de Dios,
vivimos anos a centos,
criamos fillos a pote,
sans como buxos e cedro.
As comidas dos señores,
cheas de especies e cheiros
que se escachoan no lume,
que lles fagan bo proveito;
pois si viven regalados,
ben llelo paga o pelexo
e rúan á súa conta
boticarios, curandeiros.
Alegrádevos miniñas
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
E logo aséntanse un pouco
por ver de tomar alento
e comenzan a escochare
os birbirichiñós frescos.
Relóucase de mirare
O bulir daqueles dedos
que, cun en cada man
e cruzándoos polos tetos,
tris... salta o cacho de arriba
o de abaixo queda cheo.
Desta maneira os escochan,
máis despois é ver comelos:
a cubiza con que sorben
o que os cachos teñen dentro,
como chuchan as cunchiñas
e dimpois lamben os dedos.
Si, por fertuna, hai dous cartos
para sacar uns dous netos
e leva algún na falchoca
un anaco dun cortezo
máis de millenta debullan,
sábenlle mellor que queixo.
Van tirando, pouco a pouco,
cada cal para o seu eido;
Recordando os seus filliños,
que xa estarán no quinteiro.
Inda a nai non pon o pé
por adentro do portelo,
ja chegan os seus miniños
a min, a min berberecho;
Cisca uns poucos pola eira,
os rapaces van collelos
de gatiñas, uns cos outros,
levantándose e caendo.
Dimpois tódolos da casa,
arredor do fol ou cesto,
non se afartan de gandire
os birbirichiños frescos.
¿Nos vistes algunha vez
polo vran un niño feito
cos paxariños deitados
todos en roda por dentro
como se estrican e chían
con sonidos mui pieiros
cando vén voando a nai
coa bicada no piteiro?
Pois así, co mesmo afán,
dando gritos, dando berros,
os fillos dos probes brincan
de alegría e de contento,
e saen en coiro afora
cando ven os pais de lexos
que traen os birbirichiños
das areas de Castrelo.
Agora os homes de chola,
sin forzar o entendimento,
sabrán por qué ós de Cambados
chaman os birbiricheiros.
Mais non me dirán a min,
e aposto o que non teño,
cómo dos birbirichiños
se repoñen os viveiros,
pois tantos e tantos sacan,
tan decote e tan arreo,
que si sacaran areas,
nohabía areal en Castrelo.
Sólo o que leva por conta
as voltas do univeso,
o que de nada se olvida
e sempre está co ollo aberto,
podrá si quer explicalo
e darnos conocimento,
que os homes, por mui leídos...
desengañarse, é o vento.
En A GAITA GALLEGA (1853)
Levantan os ollos muitos
para as estrelas do ceo,
non se fartan de mirare
as luces do firmamento,
quedando coa boca aberta
sin saber que fixo aquelo;
e tornando a vista ao chan
ja de todo se esquenceron
sin cuidar que cada herba
volve tolo ao máis discreto:
cantan a cousas do alto,
cantan a cousas de lexos,
cantan a cousas buxáns,
cantan a cousas sin prezo,
cantan a mil toleiradas
que ja non acordan tempo,
e cuidan que é faramalla
o que temos de nós preto.
Por eso me dou a gana
de abrochar nestes versos
cuns bichiños mui pequenos
que, pola area espargidos,
miran muitos con desprezo.
É de ver alá en Cambados,
enfrente á terra do Meco,
cando devala a marea
tanto chan que queda en seco,
que si fora terra a millo
había pan para o inferno,
pois naquel longo areal
que vai por junto a Castrelo
vense as gentes formigando
cando o mar vai baixo e quedo
que parecen as formigas
que saen dun formigueiro.
Non acode tanta nunca
por oír a un misioneiro
e si tanta se ajuntara
para as cousas doutro geito
non habría as caldeiradas
que decote se están vendo.
Alí pois naquel Sarrido,
cando a luna vai nacendo
ou como a roda dun carro
amostra o seu rostro cheo,
se ajuntan de muitas partes
homes, mulleres e nenos:
todos van esfarrapados,
non van ricos nin van cregos.
Alí van do Grove e Curro,
de Dorrón e Sobradelo,
e de Armenteira e de Nantes,
Santa Cristina e Loenzo,
van de Meis e de Baión,
Santo Tomé, San Lourenzo,
van de Bamio, van de Cea,
de Ouviña e de Tremoedo,
van os do Monte da Escusa,
e mais aínda de máis lexos,
van de Caldas e de Cuntis,
Vilagarcía e Sangenxo.
Cada un por súa banda,
en bandadas cal romeiros,
vense acodir ó areal
pola mañanciña cedo:
uns con panos ou con foles,
outros con cestas ou cestos.
Van agiña, corre, corre,
van buscar e van baldeiros.
Alí se ajunta un gentío
de lugares tan diversos
que tropezan uns con outros
e jamais se conoceron.
Comenzan a fochicare
cuns pausiños ou cos dedos
alí pola area adiante,
ou con ósos ou con ferros,
e sacan muitas manadas
de birbirichiños frescos:
van enchendo os seus gabidos
sin liortas e sin berros,
pois todos teñen alí
sin disputa igual direito.
Ninguén se azaña inda que vexa
que se colle máis ou menos,
nin dice naide esto é meu
mentres que no ten no cesto.
Hai fartura para todos,
inda que se ajunten mil centos.
E naquel chan todos probes
tornan ó estado primeiro.
Da colleita arrematada,
ajúntanse os compañeiros,
dinlle adiós ao areal
e dan gracias ao do ceo,
dicíndolle cada un
do máis íntimo peito
palabras mui acelmosas
así pouco máis ou menos:
Bendito seas, Señor,
que sin traballo e sin tempo
na area decote botas
para os probes alimento.
Dásnolo ja dispostiño,
substancioso e criadeiro,
e para que non o furten
sirve ós ricos de veneno.
Bendito sea, Señor,
por sempre e resempre eterno.
Cada corazón dun probe
será sempre o voso tempro.
E logo dinlle ás areas
así pouco máis ou menos:
Adiós areas queridas,
da nosa fame remedio:
criade os birbirichiños
por millares de milleiros;
nós viremos cubizosos
inda que de longe a collelos,
que cando é mui negra a fame
o camiño non pón medo.
Virán os nosos filliños,
e tamén os nosos netos,
virán a pisar os probes
as areas de Castrelo.
Nesto as gentes se cargan,
cada un co seu peso,
todas se poñen pingando,
mais van con semblante ledo.
Non faltan nas compañías
quen asopre algún punteiro,
algunha frauta ou ben chifre
ou algún outro estrumento,
as mulleres que, cantando
e castañolas mecendo,
se espotrican coas ferreñas,
repinican o pandeiro.
Comezan as alegrías
daquela seifa a desexo
e saen do areal
por un cento de carreiros.
Van por aqueles camiños
mil foliadas facendo,
paran cos birbirichiños
nunha congostra ou penedo,
nunha aldea, ben nun campo,
ben ó pé dalgún outeiro.
Alí botan mil cantigas
e rematan os seus versos
cunha chea de aturutos
que abouxan ó mesmo ceo.
Cantando todos a unha,
ja brincando e tamén quedos,
docemente van dicindo
ó son dos seus estrumentos:
Alegrádevos miniñas,
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
Nunca se perda a memoria
das areas de Castrelo
e que alá vaian os probes
polo camiño direito:
deijaremos sinalado
que non vaian por rodeos
e destas cunchiñas brancas
queden os camiños cheos.
Nós, con este ben de Dios,
vivimos anos a centos,
criamos fillos a pote,
sans como buxos e cedro.
As comidas dos señores,
cheas de especies e cheiros
que se escachoan no lume,
que lles fagan bo proveito;
pois si viven regalados,
ben llelo paga o pelexo
e rúan á súa conta
boticarios, curandeiros.
Alegrádevos miniñas
mozos, rapaces e vellos,
que hoje cos birbirichiños
as saudades son menos.
E logo aséntanse un pouco
por ver de tomar alento
e comenzan a escochare
os birbirichiñós frescos.
Relóucase de mirare
O bulir daqueles dedos
que, cun en cada man
e cruzándoos polos tetos,
tris... salta o cacho de arriba
o de abaixo queda cheo.
Desta maneira os escochan,
máis despois é ver comelos:
a cubiza con que sorben
o que os cachos teñen dentro,
como chuchan as cunchiñas
e dimpois lamben os dedos.
Si, por fertuna, hai dous cartos
para sacar uns dous netos
e leva algún na falchoca
un anaco dun cortezo
máis de millenta debullan,
sábenlle mellor que queixo.
Van tirando, pouco a pouco,
cada cal para o seu eido;
Recordando os seus filliños,
que xa estarán no quinteiro.
Inda a nai non pon o pé
por adentro do portelo,
ja chegan os seus miniños
a min, a min berberecho;
Cisca uns poucos pola eira,
os rapaces van collelos
de gatiñas, uns cos outros,
levantándose e caendo.
Dimpois tódolos da casa,
arredor do fol ou cesto,
non se afartan de gandire
os birbirichiños frescos.
¿Nos vistes algunha vez
polo vran un niño feito
cos paxariños deitados
todos en roda por dentro
como se estrican e chían
con sonidos mui pieiros
cando vén voando a nai
coa bicada no piteiro?
Pois así, co mesmo afán,
dando gritos, dando berros,
os fillos dos probes brincan
de alegría e de contento,
e saen en coiro afora
cando ven os pais de lexos
que traen os birbirichiños
das areas de Castrelo.
Agora os homes de chola,
sin forzar o entendimento,
sabrán por qué ós de Cambados
chaman os birbiricheiros.
Mais non me dirán a min,
e aposto o que non teño,
cómo dos birbirichiños
se repoñen os viveiros,
pois tantos e tantos sacan,
tan decote e tan arreo,
que si sacaran areas,
nohabía areal en Castrelo.
Sólo o que leva por conta
as voltas do univeso,
o que de nada se olvida
e sempre está co ollo aberto,
podrá si quer explicalo
e darnos conocimento,
que os homes, por mui leídos...
desengañarse, é o vento.
0 comentarios